Editoriaal

Je moet niet alleen, om de plek te bereiken,

thuis opstappen, maar ook uit manieren van kijken.

Er is niets te zien, en dat moet je zien

om alles bij het zeer oude te laten.

Er is hier. Er is tijd

om overmorgen iets te hebben achtergelaten.

Daar moet je vandaag voor zorgen.

Voor sterfelijkheid.

Herman de Coninck

Dit is een bijzondere uitgave van het Tijdschrift voor Seksuologie, opgedragen aan een bijzondere vrouw. Ellen Laan is in januari dit jaar overleden en nog steeds worden velen overvallen door vlagen van verdriet, ongeloof en een gevoel van oneerlijkheid. Deze vrouw had een missie en haar missie was nog niet af. Waarom werd haar (zoek)tocht voortijdig afgebroken? Ja natuurlijk zijn er nog veel buitengewone figuren in de seksuologie, vroeger en nu, die een uitzonderlijke bijdrage leveren en geleverd hebben aan ons veld. Denken we aan Walter Everaerd, die een eerbetoon kreeg in een eerder TvS nummer, en Jos Frenken, die onlangs overleden is en aan wie we in een volgend nummer meer aandacht besteden. Maar ‘deze is voor Ellen’ om het met de woorden van Daphne van den Bongardt te schrijven. Want Ellen was en zal voor velen ‘de godmother’ van de seksuologie blijven. En dat is niet eens een subjectief oordeel. Dat is een feitelijkheid, zo blijkt uit de vele rouwberichten en persoonlijke boodschappen via allerhande (media) kanalen, alsook academische en niet-academische, nationale en internationale hommages. Als je haar palmares overschouwt, inclusief haar engagement in verschillende organisaties en onderwijscurricula, het aantal ontvangen (inter)nationale grants én awards en haar talrijke publicaties en media-bijdragen (lezingen, interviews, en podcasts); als hét seksuologie-congres van de International Academy of Sex Research (waarvan Ellen ook president geweest is) een symposium aan je opdraagt, dan kan je er moeilijk om heen dat Ellen een grote naam is binnen (en buiten) ons veld.

Als geen ander kon Ellen scherpstellen, de essentie uitpuren en gangbare visies uitdagen, gedreven vanuit oprechte nieuwsgierigheid en non-conformisme. Ze zag meer omdat ze geijkte verwachtingen kon afleggen, stereotypen doorbreken en gelijkwaardigheid onder mensen claimen. Ze bezat ook de kunst van het voordragen, ze nam het podium. En dat maakte haar zo bijzonder. Ze was een briljant wetenschapper die innovatief en grensverleggend onderzoek deed, dat ze ook nog eens op een eloquente manier uitdroeg in geschreven en gesproken woord, binnen, maar ook buiten de academische wereld. Ze kon feilloos (de soms complexe) evidence vertalen naar het brede publiek. Tegenwoordig zetten universiteiten heel erg in op impact. De wetenschap moet waarde creëren en bijdragen tot het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Hierin vervulde Ellen zonder twijfel een voorbeeldfunctie. Ze benaderde impact niet als een lineair proces, maar in wisselwerking met het publiek. Ze droeg bij en nam ook terug. Een voorbeeld voor ons allen, of ja, dat heb ik net al gezegd.

Ellen heeft velen geïnspireerd en ze zal blijven inspireren, ook mezelf. Het verbaast me enigszins dat ik al maanden zo gegrepen ben door haar heengaan, terwijl ik haar helemaal niet zo goed gekend heb en we helemaal niet zo close waren. En toch … het voelt alsof ze een deel uitmaakt van mijn (wetenschappelijk) leven, wellicht omdat ik doorheen de jaren haar werk, artikels, interviews, video’s en podcasts nauwgezet opgevolgd heb. Vanaf dag 1, meer bepaald 26 Juni 2008; het symposium over genitale pijn naar aanleiding van de promotie van Marieke Brauer. Mijn eerste stappen in de seksuologie nadat ik 4 jaar promotie-onderzoek gedaan had naar hechting in partnerrelaties. Ik had al het één en ander gelezen, maar vond het seksonderzoek op dat moment niet zo spannend. Misschien was ik nog teveel gegrepen door het relatieveld dat prat gaat op theorieontwikkeling en sterk beïnvloed is door de sociale- en persoonlijkheidspsychologie, een veld dat gekenmerkt wordt door complexe, gecontroleerde, om-ter-meest creatieve experimenten waarin ecologische validiteit soms ver zoek is. En misschien ook wel omdat ik niet zo snel onder de indruk ben, en dat heeft niets met eigen verhevenheid te maken, ik ben gewoon heel kritisch. En dan zag ik Ellen voor het eerst aan het werk. I was blown away, zowel wat betreft inhoud als presence. Mijn literatuur-search was duidelijk niet grondig genoeg geweest. Hoe had ik dit indrukwekkend onderzoek kunnen missen? Vanaf dan ben ik haar beginnen volgen. Dat kan ook moeilijk anders als je onderzoek doet naar seks. Je kan niet om haar heen. Ik genoot telkens van haar artikels en lezingen, want ze leerde me kijken waardoor ik kon zien en ontdekken. Ze deinsde niet terug om me even te porren. ‘Dat vond ik een beetje kort door de bocht’, ‘Die referentie ben je vergeten’. Ja, ik vond haar soms hard, een tikkeltje arrogant. Ze liet me voelen dat ik een groentje was. Dat was ik ook en ben ik nog steeds, zeker in het licht van haar curriculum. Ik ben haar dankbaar voor die kritische blik, het daagde me uit en vormde met tot een betere onderzoeker. Doorheen de jaren kregen we meer contact en werd het contact ook gemoedelijker. Ik kon haar warme persoonlijkheid ervaren, en ook haar onzekerheid. Hoe kan dat toch? Iemand die zoveel bereikt en betekend heeft? We schreven samen een subsidie-aanvraag, die helaas niet werd gehonoreerd (wat een zonde, ik had zo graag met haar samengewerkt), we werden uitgenodigd voor dezelfde congressen en studiedagen en de laatste maanden nam ik een aantal van haar lezingen en onderwijsactiviteiten over toen het haar niet meer lukte. Op kerstavond dwaalden mijn gedachten naar haar af. Ik stuurde haar een bericht om haar een gezellig samenzijn met de familie toe te wensen. Haar antwoord was warm en oprecht, maar voelde ook duidelijk als een afscheid. Ik was voorbereid. En toch kwam het nieuws van haar overlijden heel hard aan. Je kan je nooit voorbereiden op de dood van iemand die je liefhebt. En ja, ik had Ellen lief.

Ik vond en vind het een eer om haar woord uit te dragen en dat zal ik blijven doen. Niemand kan Ellen vervangen, ze was haar unieke zelf, maar we kunnen er wel samen voor zorgen dat haar missie ‘seksueel plezier onder gelijken’ voortgezet wordt. Haar laatste artikel ‘In pursuit of pleasure: A biopsychosocial perspective on sexual pleasure and gender’ is het kroonstuk op haar werk. Omdat dit een referentie is voor iedereen die ‘iets’ doet met seks (en seksuologie), dus voor iedereen, hebben we het artikel in het Nederlands vertaald, om er zeker van te zijn dat niemand de boodschap moet missen. Na het artikel volgen een reeks reflecties en persoonlijke herinneringen van mensen die dicht bij haar stonden. Rik van Lunsen, Erick Janssen, Stephanie Both en Daphne van den Bongardt reflecteren op hun gezamenlijke geschiedenis, haar laatste artikel en haar werk. De voortzetters van haar stichting Seksueel Welzijn Nederland vertellen hoe het nu verder gaat. Tot slot schetst Leonore Tiefer hun unieke geschiedenis samen, als onderzoekers, feministen en activisten. Hoewel Ellen veel nauwe internationale contacten had, hebben we specifiek Leonore uitgenodigd omdat zij zoveel betekend heeft in het leven van Ellen. Een inspirerend verhaal. Inspirerend, daar is het weer, een woord dat Ellen zo typeert.

Dit nummer is voor Ellen. Ze kan het helaas zelf niet meer lezen. Toen Stephanie Both me in oktober contacteerde met de suggestie om een TvS nummer aan Ellen op te dragen en we beter niet zouden wachten tot ze er niet meer is zodat ze het zelf nog zou kunnen lezen, was de redactie meteen mee. Goed idee, maar er was nog tijd, toch? Er stond immers al een ander nummer klaar. En zoals altijd haalde de tijd ons in. Hadden we maar …

Dit nummer is voor haar meiden, Leah en Britt, en voor Mario, zodat ze voor altijd kunnen lezen wat Ellen voor ons betekend heeft, maar dat wisten ze vast al.

Dank u Ellen. Dank u.