Drugsgebruik in een seksuele context, een beschouwing vanuit een volksgezondheids- en gebruikersperspectief

Nederland is een van de landen in Europa waar de rapportage van het gebruik van stimulerende drugs het hoogst is (Trimbos, 2018). In 2018 hadden ongeveer 1 miljoen Nederlanders ooit ecstasy (XTC) gebruikt, wat overeenkomt met 8% van de volwassen bevolking in Nederland. Andere populaire stimulerende drugs, zoals cocaïne en speed, zijn door ongeveer 5% van de volwassen bevolking gebruikt (Trimbos, 2018). Vooral in bepaalde groepen en contexten komt drugsgebruik vaak voor. Hierbij kan gedacht worden aan drugsgebruik onder jongeren in het uitgaansleven, maar ook aan drugsgebruik in een seksuele context onder mannen die seks hebben met mannen (MSM) en swingers. Bepaalde drugs, zoals XTC en gammahydroxyboterzuur (GHB), worden vaak gebruikt in een seksuele context vanwege hun seksueel stimulerende werking. In een seksuele context worden drugs gebruikt om seksueel plezier te verhogen, meer zelfvertrouwen te krijgen en seksuele opwinding en libido te vergroten (Weatherburn et al., 2017; Bellis et al., 2008; Evers, Dukers-Muijrers et al., 2020). Drugsgebruik tijdens de seks hangt echter ook samen met psychosociale en seksuele gezondheidsrisico’s.

Op basis van literatuur en eigen onderzoek reflecteren wij in dit artikel op drugsgebruik in een seksuele context. We gaan hierbij in op de volgende thema’s: 1) in welke groepen komt drugsgebruik in een seksuele context voor en welke drugs worden gebruikt; 2) wat zijn redenen om drugs voor of tijdens de seks te gebruiken; 3) welke gezondheidsrisico’s kleven aan dit gedrag en 4) welke initiatieven zijn er nodig om gezondheidsschade te voorkomen?

In welke groepen komt drugsgebruik in een seksuele context het meest voor?

In een aantal groepen, met name MSM, swingers en jongeren komt drugsgebruik tijdens seks vaker voor dan in de algemene volwassen bevolking.

Mannen die seks hebben met mannen

Onderzoeken in grote steden in Engeland en Nederland, zoals in Londen en Amsterdam, hebben onder onderzoekers en zorgverleners geleid tot inzicht in een toenemende groep MSM die relatief nieuwe drugs gebruiken (Bourne et al., 2014; McCall et al., 2015; Knoops et al., 2015). Het gaat hierbij vooral om het gebruik van methamfetamine (crystal meth), GHB/GBL en mephedrone, die een seksueel stimulerende werking hebben. Drugsgebruik met de intentie om seks mogelijk te maken, seksueel plezier te vergroten of seks te verlengen heeft de naam ‘chemseks’ gekregen (Bourne et al., 2014). Schattingen van de prevalentie van chemseks onder MSM hangen af van de gebruikte definitie en de setting waarin de prevalentie is gemeten. Een systematisch literatuuronderzoek met onderzoeken uit Europa, de Verenigde Staten, Canada en Australië liet zien dat de prevalentie varieert van 3% tot 29% (Maxwell et el., 2019). De populariteit van specifieke drugs verschilt ook per land en regio. Zo zien we dat in Engeland het gebruik van crystal meth, GHB/GBL en mephedrone populair is in een chemseks setting (Hegazi et al., 2017), terwijl in Nederland ook andere drugs zoals XTC/MDMA, ketamine en cocaïne vaak worden gebruikt (Evers et al., 2019). Daarom hebben we in ons onderzoek (zie box 1) gekozen voor een brede definitie van chemseks, namelijk het gebruik van crystal meth, cocaïne, designer drugs, GHB/GBL, ketamine, mephedrone, speed en/of XTC/MDMA voor of tijdens seks.

Uit ons onderzoek blijkt dat 35% van de MSM die de Centra voor Seksuele Gezondheid (CSG) van de GGD (ook bekend als SOA-poli’s) in Nederland hebben bezocht, in de afgelopen zes maanden chemseks rapporteert (Evers et al., 2019). De meest gebruikte drugs zijn XTC/MDMA (27%), GHB/GBL (26%) en ketamine (12%). Het gebruik van meerdere drugs, ofwel polydrugsgebruik, kwam vaak voor. Verder laten we in dit onderzoek zien dat chemseks niet alleen voorkomt in grote steden in Nederland, maar ook in minder stedelijke gebieden (Evers et al., 2019). Wat hierbij opvalt is dat het gebruik van GHB/GBL hoger was in minder stedelijke gebieden dan in grote steden. Chemseks vindt voornamelijk plaats in de thuis-setting, waarbij MSM met elkaar afspreken via online dating applicaties en chemseks of ‘Party-and-Play’ feestjes organiseren (Deimel et al., 2016). Mannen gebruiken termen en symbolen, zoals ‘Horny and High’ in hun dating profiel om aan te geven dat zij chemseks hebben.

Swingers

Swingers zijn heteroseksuele mannen en vrouwen die als koppel seks hebben met anderen. Hoewel swingers zichzelf doorgaans identificeren als heteroseksueel, hebben zij vaak ook seks met anderen van hetzelfde geslacht (Dukers-Muijrers et al., 2010). Onder swingers is er een groep die drugs gebruiken voor of tijdens de seks, wat zij ‘wappen’ noemen (Spauwen et al., 2015). Ook swingers die wappen organiseren seksfeestjes thuis en in parenclubs en zoeken gelijkgestemden op dating applicaties met termen en symbolen, zoals ‘snoepjes en de rest’.

In ons vragenlijstonderzoek (zie box 2) dat is uitgezet op verschillende websites voor swingers gaf 44% aan in de afgelopen zes maanden drugs te hebben gebruikt tijdens seks (Evers, Dukers-Muijrers et al., 2020). Drugsgebruik tijdens seks kwam vaker voor onder vrouwelijke swingers (51%) en biseksuele mannen (44%) dan onder heteroseksuele mannelijke swingers (39%). De meest gebruikte drugs waren XTC/MDMA, GHB/GBL en lachgas. De soorten gebruikte drugs verschilden niet voor mannen en vrouwen. Ook werden onder swingers vaak verschillende drugs gebruikt en gecombineerd (Evers, Dukers-Muijrers et al, 2020). Deze resultaten kwamen overeen met eerder onderzoek onder swingers in Nederland (Spauwen et al., 2015). Eerder onderzoek in België (Platteau et al., 2017) laat een lagere prevalentie van drugsgebruik (19%) tijdens seks zien onder swingers, maar dit kan deels verklaard worden door een nauwere definitie van drugsgebruik (zonder bijvoorbeeld lachgas) in het onderzoek van Platteau et al. (2017).

Heteroseksuele jongeren

Het is algemeen bekend dat de prevalentie van alcohol- en drugsgebruik hoger is onder jongeren dan onder de algemene bevolking. De hoogste percentages ooit wat betreft het gebruik van cannabis (26%) en XTC (15%) zijn gevonden onder jongeren onder 25 jaar (EMCDDA, 2020; Trimbos, 2018). Ook onder jongeren worden drugs vaak strategisch gebruikt om seksuele sensaties en opwinding te vergroten (Bellis et al., 2008).

In ons onderzoek (zie box 3) bij jongeren onder de 25 jaar die de CSG bezochten werd drugsgebruik tijdens seks in de afgelopen zes maanden gerapporteerd door 22% (Evers, 2022). Drugsgebruik tijdens seks werd vaker door jongens (31%) dan meisjes (18%) gerapporteerd. De meest gebruikte drugs waren cannabis, XTC/MDMA en cocaïne.

Wat zijn redenen om drugs voor of tijdens seks te gebruiken?

Bij het verklaren waarom iemand wel of geen drugs tijdens seks gebruikt, spelen zowel individuele motieven als de sociale context een belangrijke rol.

Motieven voor drugsgebruik tijdens de seks

In ons onderzoek gaven MSM aan drugs te gebruiken tijdens seks om seksueel plezier te verhogen, door het krijgen van meer opwinding, langer durende seks, minder remmingen en ervaring van meer intimiteit (Evers, Hoebe et al., 2020). De meerderheid van MSM die chemseks had, gaf aan dat zij meer van seks genieten als zij drugs gebruiken. Dit kwam overeen met eerder onderzoek, waarin MSM aangaven dat zij drugs tijdens seks strategisch gebruiken om de kwaliteiten die in seks worden gewaardeerd te versterken (Pufall et al, 2018). Een kwalitatief onderzoek laat zien dat het vergroten van het zelfvertrouwen en het remmen van het zelfbewustzijn en twijfels zeer gewaardeerde effecten van drugs zijn (Weatherburn et al., 2017). Deelnemers aan dit onderzoek beschreven dat zij door eerdere seksuele onzekerheden soms moeite hadden plezierige seks te hebben. Deze gevoelens hadden een diverse en complexe oorsprong, zoals geïnternaliseerde homofobie, omgaan met een hiv-diagnose en een negatief lichaamsbeeld. Deelnemers geven aan dat drugsgebruik tijdens seks helpt bij het onderdrukken van deze onzekerheden (Weatherburn et al., 2017). Onder swingers en jongeren worden vergelijkbare motieven voor drugsgebruik tijdens seks gevonden: het verlengen van seks en het vergroten van opwinding en seksuele sensaties (Bellis et al., 2008; Evers, Dukers-Muijrers et al., 2020). Ook zou het onderdrukken van bepaalde negatieve gevoelens een rol kunnen spelen, maar dit is nog minder onderzocht onder swingers en jongeren.

Sociale context

Mensen die drugs gebruiken tijdens seks bevinden zich vaak in een sociale omgeving waarin de meerderheid ook drugs gebruikt tijdens seks (Ahmed et al., 2016). Naast individuele motieven speelt de sociale norm waarschijnlijk dan ook een belangrijke rol bij het beginnen met en blijven gebruiken van drugs tijdens de seks. Dit kan enerzijds verklaard worden door de theorie van sociale beïnvloeding en anderzijds door de theorie van sociale selectie. Volgens de theorie van sociale beïnvloeding (bijv. Berkowitz, 2004), kan de perceptie dat de meerderheid van de mensen in de sociale omgeving drugs gebruikt tijdens de seks iemand stimuleren om zelf ook drugs te gebruiken. Volgens de theorie van sociale selectie, selecteert iemand die drugs gebruikt tijdens seks vrienden en sekspartners in zijn of haar sociale omgeving die ook drugs gebruiken tijdens seks.

In ons onderzoek wordt de rol van de sociale omgeving bevestigd. We laten zien dat MSM die chemseks hebben, geloven dat de meerderheid van hun vrienden en sekspartners ook drugs gebruikt tijdens seks en dat deze sociale norm samenhangt met het wel of niet hebben van chemseks (Evers, Geraets, et al., 2020). Ook ander onderzoek laat zien dat MSM die chemseks hebben zich waarschijnlijk bevinden in een sociaal netwerk waarin drugsgebruik is genormaliseerd (Deimel et al., 2016). Het is aannemelijk dat er bij swingers onderscheiden groepen zijn: stellen die drugs gebruiken (wap-stellen) en stellen die dit niet doen. Bij jongeren is het algemeen bekend dat de sociale norm onder leeftijdsgenoten een belangrijke rol speelt bij het verklaren van gedrag. Zo laat een onderzoek onder jongeren zien dat drugsgebruik sterk gerelateerd is aan het hebben van vrienden of familieleden die ook drugs gebruiken (Kokkevi et al., 2007).

Naast de sociale norm, spelen waarschijnlijk ook andere sociale mechanismen een rol bij het verklaren van drugsgebruik tijdens de seks. Zo is de theorie van minderheidsstress vaak onder MSM onderzocht. Deze theorie benadrukt dat MSM, vanwege hun minderheidsstatus in de samenleving, vaker worden geconfronteerd met stress gerelateerd aan ervaren stigma, negatieve levensgebeurtenissen zoals geweld en afwijzing en geïnternaliseerde homofobie (Meyer. 2003). Minderheidsstress kan leiden tot psychosociale problemen en drugsgebruik om deze stress te verminderen.

Welke gezondheidsrisico’s kleven er aan drugsgebruik voor of tijdens seks?

Er hangen diverse gezondheidsrisico’s samen met drugsgebruik voor of tijdens de seks. Zo zijn er algemene risico’s van drugsgebruik, maar ook specifieke seksuele en psychosociale gezondheidsrisico’s gerelateerd aan de combinatie van drugs en seks.

Algemene risico’s van drugsgebruik

Casusverslagen hebben laten zien dat drugsgebruik tijdens seks kan leiden tot acute fysieke gezondheidsproblemen, zoals overdosis, oververhitting, hart- en vaatproblemen, en serotonine syndroom (Troya et al., 2019; Pichini et al., 2017). Serotonine syndroom is een vergiftiging met serotonine door sterk verhoogde serotonineconcentraties in het brein wat zich bijvoorbeeld kan voordoen bij gebruik van XTC in combinatie met antidepressiva. Dit zijn algemene risico’s van drugsgebruik.

In ons onderzoek laten we zien dat vaak verschillende drugs voor of tijdens de seks worden gebruikt en deze vaak worden gecombineerd (Evers et al., 2019). Bepaalde combinaties van drugs kunnen leiden tot een grotere kans op deze algemene risico’s. Zo is er bijvoorbeeld bij het combineren van twee stimulerende drugs een groter risico op hart- en vaatproblemen en bij het combineren van twee verdovende drugs een groter risico op overdosering en bewusteloosheid.

Seksuele gezondheidsrisico’s van drugsgebruik tijdens seks

Drugsgebruik kan invloed hebben op besluitvormingsprocessen en iemand maakt mogelijk meer grensverleggende en risicovolle besluiten dan vooraf (zonder drugs) was bedoeld. In ons onderzoek, en ook in andere onderzoeken, blijkt drugsgebruik tijdens seks onder MSM, swingers en jongeren gerelateerd te zijn aan seksueel gedrag dat het risico op een SOA kan vergroten, zoals het hebben van meer sekspartners, groepsseks en seks zonder condoom (Evers, Dukers-Muijrers et al., 2020; Heiligenberg et al., 2020; Johnson et al, 2017; Platteau et al., 2017; Vosburgh et al., 2012). In meerdere onderzoeken onder MSM is gevonden dat dat het gebruik van drugs tijdens seks samenhangt met een verhoogd risico op SOA (Druckler et al., 2018; Hegazi et al., 2017).

In ons onderzoek onder cliënten van het CSG werd onder 33% van de MSM die chemseks hadden een SOA gevonden, in vergelijking met 12% onder MSM die geen chemseks hadden (Evers et al., 2019). De volgende SOA werden gediagnosticeerd onder MSM die chemseks hadden: chlamydia (17%), gonorroe (17%), infectieuze syfilis (2%) en een nieuwe hivinfectie (1%). Vooral het gebruik van drie of meer verschillende drugs in de afgelopen zes maanden was sterk gerelateerd aan een verhoogd risico op SOA. Het SOA-vindpercentage onder MSM die drie of meer drugs hadden gebruikt was 44%. Polydrugsgebruik blijkt een belangrijke risicofactor voor SOA (Achterbergh et al., 2019; Spauwen et al., 2015). Ook onder jongeren is in ons onderzoek aangetoond dat gebruik van drugs tijdens seks samenhangt met een verhoogd risico op chlamydia en gonorroe (Evers, 2022). We hebben onderzocht dat het gebruik van harddrugs tijdens seks, zoals XTC, cocaïne, speed, ketamine, en/of GHB, samenhangt met een verhoogd risico op SOA bij jongeren. Het gebruik van alcohol of cannabis tijdens seks was niet geassocieerd met een verhoogd risico op SOA. Het meeste onderzoek op dit gebied is cross-sectioneel en er kan dus geen oorzaak-gevolg relatie vastgesteld worden. Enerzijds kan het verhoogd risico op SOA verklaard worden door meer risicovolle besluiten als gevolg van het gebruik van drugs tijdens seks. Anderzijds zou een verhoogd risico op SOA onder mensen die drugs gebruiken mogelijk verklaard kunnen worden door een neiging in deze mensen om meer risico te nemen op zowel drugs- als seksueel gebied (Tapert et al., 2001). Het is duidelijk geworden dat preventie en tijdige behandeling van SOA en hiv onder mensen die drugs gebruiken tijdens seks belangrijk is voor zowel betere klinische uitkomsten als voor de volksgezondheid, door een verminderde transmissie. Regelmatig testen op SOA en hiv, tijdige behandeling van SOA en hiv, de inzet van de hiv-preventie pil pre-exposure profylaxe, en hepatitis B vaccinaties in risicogroepen, en het bespreken van condoomgebruik zijn hierin belangrijke strategieën.

Onder invloed van drugs kan men deels of helemaal niet in staat zijn om toestemming te geven voor seksuele handelingen. Naast een verhoogd risico op SOA, is een verhoogde kans op ongewenste seksuele ervaringen dan ook een zorgwekkend seksueel gezondheidsrisico onder mensen die drugs gebruiken tijdens seks. In ons onderzoek rapporteert een op de vijf MSM die chemseks hebben ongewenste seksuele ervaringen (Evers, Hoebe et al., 2020). Een ander onderzoek in Amsterdam liet zien dat MSM die chemseks hebben vaker bewusteloos raken en niet meer weten wat er, ook op seksueel gebied, gebeurd is dan MSM die geen chemseks hebben (Druckler et al., 2021). In dit onderzoek werd ook een verband aangetoond tussen het hebben van chemseks en seks zonder wederzijdse toestemming. Ook onder heteroseksuele personen is onvrijwillige seks onder invloed van alcohol en/of drugs vaak beschreven. Een onderzoek onder studenten in Spanje liet zien dat een groot deel van seksueel geweld plaatsvindt wanneer het slachtoffer onder invloed is en niet in staat is om te controleren wat er gebeurt of de seks te stoppen (Fuentes-Pumarola et al., 2021).

Psychosociale gezondheidsrisico’s van drugsgebruik tijdens de seks

Drugsgebruik hangt in het algemeen samen met diverse psychosociale gezondheidsrisico’s, zoals depressie, angst, psychoses en school- en werkuitval. Dit verband werkt waarschijnlijk in twee richtingen. Enerzijds kan drugsgebruik deze problemen veroorzaken of versterken. Anderzijds zijn mensen met psychosociale problemen vaker geneigd drugs te gebruiken als vorm van zelf-medicatie (Khantzian & Albanese, 2008). Onderzoek naar mentale gezondheidsproblemen laat ook zien dat drugsgebruik tijdens seks onder MSM geassocieerd is met angst, depressie en verslaving (Bourne et al, 2015; Rosario et al., 2006, Maxwell et al., 2019). Mentale gezondheidsproblemen werden voornamelijk beschreven onder MSM die hun drugsgebruik als problematisch beoordelen (Kurtz, 2005). Wat betreft het verslavingsrisico, is er onder mensen die drugs gebruiken tijdens seks het specifieke risico op afhankelijkheid van drugs gekoppeld aan seks. Zo heeft een deel moeite om seks te hebben zonder drugs of ervaart seks zonder drugs niet meer als plezierig. Echter hoeft niet alle drugsgebruik voor of tijdens seks als problematisch gezien te worden. Een onderzoek onder MSM in Ierland liet zien dat de meerderheid van de mannen aangeeft het gebruik van drugs tijdens seks onder controle te hebben en ervan te genieten (Glynn et al., 2018). Ook in ons onderzoek gaf de meerderheid van de MSM aan geen invloed of een positieve invloed te ervaren van chemseks op hun dagelijks leven (Evers, Hoebe et al., 2020).

In ons onderzoek gaf eén op de tien MSM aan een negatieve invloed van chemseks te ervaren op het dagelijks leven. Een onderzoek in vier Europese steden liet zien dat een op de vier hiv-positieve MSM een negatieve invloed van chemseks ervaart op het werk, een vierde ervaart een negatieve invloed op relaties met vrienden en familie en ongeveer een op de drie ervaart een negatieve invloed op intieme relaties (Whitlock et al., 2021). Uit het onderzoek onder swingers blijkt dat een op de vier een negatieve invloed van drugsgebruik tijdens seks ervaart op de gezondheid en een op de vijf geeft aan zich depressief te voelen na gebruik. Ook bijna een op de vijf gaf aan minder goed te functioneren op hun werk de dagen na drugsgebruik tijdens seks (Evers, Dukers-Muijrers et al., 2020). Bij jongeren is er nog geen onderzoek gedaan naar de invloed van drugsgebruik tijdens seks op het dagelijks leven.

Welke initiatieven zijn er nodig om gezondheidsschade te voorkomen?

Zorgbehoeften

Een onderzoek in Ierland liet zien dat een op de drie MSM aangaven behoefte te hebben aan professionele hulp of advies (Glynn et al., 2018). Ons onderzoek liet zien dat een op de vier MSM mogelijk met een professional zou willen praten over drugsgebruik tijdens seks (Evers, Hoebe et al., 2020). Zij gaven aan te willen praten over het krijgen van meer zelfcontrole, veiliger drugsgebruik en preventie van SOA en hiv. In de meeste onderzoeken werd het CSG als een vertrouwde plek genoemd om hierover te praten. In ons onderzoek gaven MSM aan het liefst te willen praten met een deskundige op het gebied van seksuele gezondheid en een deskundige op het gebied van alcohol en drugs. Verschillen in ervaren invloed op het dagelijks leven en de ervaren balans tussen positieve en negatieve effecten vragen om differentiatie in zorgaanbod. Voor de meerderheid, die geen negatieve invloed op het dagelijks leven ervaart, zal preventie van SOA en ongewenste seks in combinatie met schadebeperking op het gebied van drugs volstaan. Monitoring van de ervaren invloed van drugsgebruik is belangrijk in deze groep, omdat drugsgebruik als een plezierige ervaring kan beginnen maar na verloop van tijd kan men in een negatieve spiraal terechtkomen (Smith & Tasker, 2018). Voor een minderheid, die een negatieve invloed op het dagelijks leven ervaart, is mogelijk aanvullende psychosociale en/of verslavingszorg nodig. Het is belangrijk dat deze groep wordt geïdentificeerd bij veel bezochte zorgaanbieders, zoals CSG of huisarts, en wordt doorverwezen naar gepaste hulp.

In ons onderzoek was de behoefte aan professionele counseling groter onder MSM die vaker chemseks hadden, langere tijd geen seks zonder drugs hebben gehad, nadelige effecten ervoeren, een negatieve invloed op het dagelijks leven ervoeren en de intentie hadden om hun chemseks gedrag te veranderen (Evers, Hoebe et al., 2020). Deze indicatieve kenmerken kunnen voor gezondheidsprofessionals nuttig zijn bij het identificeren van zorgbehoeften onder mensen die drugs gebruiken tijdens seks.

Holistische aanpak

De diverse gezondheidsrisico’s en hulpbehoeften vragen om een holistische en interdisciplinaire aanpak in de preventie en zorg rondom drugsgebruik tijdens seks. Samenwerking tussen deskundigen op het gebied van seksuele en mentale gezondheid en verslaving alsook de doelgroep zelf is hierin cruciaal. Een eerste stap bij het aanbieden van preventie en zorg is het op een niet-veroordelende manier bespreken van drugsgebruik tijdens seks bij eerstelijns zorgaanbieders. CSG spelen een belangrijke rol in het bespreekbaar maken van drugsgebruik tijdens de seks. Deze centra worden vaak bezocht door MSM, swingers en heteroseksuele jongeren en zij voelen zich daar veilig om gevoelige onderwerpen te bespreken. Wij hebben onderzocht (zie box 4) dat de meerderheid van de sociaal verpleegkundigen werkzaam in deze centra drugsgebruik regelmatig bespreekt tijdens het consult (Evers, Levels et al., 2020). CSG zijn een goede plek om drugsgebruik tijdens de seks te identificeren en SOA preventie in te zetten. Belangrijke SOA en hiv-preventie strategieën zijn het regelmatig testen op SOA en hiv, tijdige behandeling, partner waarschuwing, post- en pre-exposure profylaxe van hiv-infectie, beschikbaarheid van steriele naalden en andere materialen voor intraveneus drugsgebruik en het aanbieden van hulp bij ongewenste seksuele ervaringen. Om zorgprofessionals van de CSG te informeren over drugsgebruik tijdens seks en het bespreken hiervan in het consult, hebben we een informatiebrochure uitgezet in de CSG in Nederland (zie: https://www.ggdzl.nl/professionals/seksuele-gezondheid/chemseks/.

Voor de optimale inzet van schadebeperkende strategieën op het gebied van drugsgebruik, is ook inbreng van drugs- en verslavingsdeskundigen nodig. Belangrijke strategieën om mogelijke schade van drugsgebruik te voorkomen en beperken zijn het informeren over de drugs, testen van drugs, vermijden van bepaalde risicovolle combinaties van drugs, zorgen voor afkoeling, en het tussendoor seks hebben zonder drugs. CSG kunnen cliënten hiervoor doorverwijzen naar betrouwbare online informatie of deskundigen werkzaam bij drugs- of verslavingsinstellingen. Om informatie over SOA preventie en schadebeperking van drugs op een zo laagdrempelig mogelijke manier aan te bieden, is in twee CSG in Nederland een chemseks spreekuur opgezet. Bij inzet van alle preventie-strategieën is het belangrijk om de ervaren voordelen te erkennen, zodat de preventie-boodschappen goed aansluiten en geaccepteerd worden door de doelgroepen (Bartholomow et al., 2016).

Om afhankelijkheid aan drugs gekoppeld aan seks te voorkomen, is ook inbreng nodig vanuit seksuologen en/of psychosociale deskundigen. Zo kan bijvoorbeeld samen met de cliënt gekeken worden hoe seks zonder drugs plezier kan geven en hoe barrières om seks zonder drugs te gebruiken weggenomen kunnen worden. Als er aanvullende hulp nodig is op het gebied van afhankelijkheid of mentale gezondheidsproblemen, is het belangrijk dat dit wordt gesignaleerd en cliënten worden doorverwezen naar geschikte verslavingszorg. Omdat reguliere verslavingszorg voornamelijk gericht is op drugsverslaving, is er meer onderzoek nodig naar op maat gemaakte behandelprogramma’s voor een specifieke verslaving aan drugs gekoppeld aan seks (Gertzen et al., 2021).

In dit stuk ligt de focus op wat zorgprofessionals kunnen doen om chemseks te bespreken en zorgbehoeften te identificeren. Er zijn echter ook verschillende initiatieven vanuit de doelgroep zelf die informatie en hulp kunnen bieden, zoals peer educatie, buddy zorg, chats en supportgroepen. Een overzicht van huidig aanbod in Nederland op het gebied van chemseks is te vinden op https://chemsex.nl/zorgkaart-nederland/.

Conclusie

In deze beschouwing beschreven we drugsgebruik in een seksuele context. We lieten zien dat dit populair is onder mannen die seks hebben met mannen (MSM), swingers en jongeren, zowel in stedelijke als niet-stedelijke gebieden. Over het algemeen zijn XTC/MDMA en GHB/GBL populaire drugs om te gebruiken in een seksuele context. Het verhogen van seksueel plezier is voor mensen de belangrijkste reden om drugs te gebruiken tijdens de seks. Mensen die drugs gebruiken tijdens seks hebben vaak vrienden en sekspartners die ook drugs tijdens seks gebruiken. Online dating applicaties worden vaak gebruikt om sekspartners te vinden die ook drugs tijdens seks willen gebruiken en dit vindt dan meestal plaats in de thuis-setting of op seksfeestjes. Drugsgebruik hangt samen seksuele en psychosociale gezondheidsrisico’s, zoals een verhoogd risico op SOA en risico op afhankelijkheid van drugs gekoppeld aan seks. De meerderheid ervaart hun gebruik tijdens seks niet als problematisch. Voor deze groep volstaat waarschijnlijk SOA- en hiv-preventie gecombineerd met schadebeperking door drugs (veiliger gebruik). Voor mensen die regelmatig drugs gebruiken, langere tijd geen seks hebben gehad zonder drugs en een negatieve invloed ervaren op het dagelijks leven is aanvullende psychosociale hulp nodig. Samenwerking tussen seksuele, mentale en verslavingsdeskundigen en samenwerking met de doelgroepen zelf zijn noodzakelijk om geschikte hulp te kunnen bieden.

Literatuur

Achterbergh, R. C. A., Druckler, S., van Rooijen, M. S., van Aar, F., Slurink, I. A. L., de Vries, H. J. C., & Boyd, A. (2020). Sex, drugs, and sexually transmitted infections: A latent class analysis among men who have sex with men in Amsterdam and surrounding urban regions, the Netherlands. Drug Alcohol Dependence, 206, 107526. doi:10.1016/j.drugalcdep.2019.06.028

Ahmed, A. K., Weatherburn, P., Reid, D., Hickson, F., Torres-Rueda, S., Steinberg, P., & Bourne, A. (2016). Social norms related to combining drugs and sex (“chemsex”) among gay men in South London. International Journal of Drug Policy, 38, 29-35. doi:10.1016/j.drugpo.2016.10.007

Bartholomew, E.L.K., Markham, C.M., Ruiter, R.A.C., Fernandez, M.E., Kok, G., & Parcel, G.S. (2016). Planning health promotion programs: an intervention mapping apporach. 4th ed. San Fransisco, CA: Jossey-Bass.

Bellis, M. A., Hughes, K., Calafat, A., Juan, M., Ramon, A., Rodriguez, J. A., . . . Phillips-Howard, P. (2008). Sexual uses of alcohol and drugs and the associated health risks: a cross sectional study of young people in nine European cities. BMC Public Health, 8, 155. doi:10.1186/1471-2458-8-155

Berkowitz, A.D. (2004). The social norms approach: Theory, research and annotated bibliography.

Bourne, A., Reid, D., Hickson, F., Torres-Rueda, S., & Weatherburn, P. (2014). The Chemsex Study: drug use in sexual settings among gay and bisedxual men in Lambeth, Southwark & Lewisham. United Kingdom, London.

Deimel, D., Stover, H., Hosselbarth, S., Dichtl, A., Graf, N., & Gebhardt, V. (2016). Drug use and health behaviour among German men who have sex with men: Results of a qualitative, multi-centre study. Harm Reduction Journal, 13(1), 36. doi:10.1186/s12954-016-0125-y

Dukers-Muijrers N., Niekamp, A.M., Brouwers E. & Hoebe, C. (2010). Older and swinging: need to identify hidden and emerging risk groups at STI clinics. Sexually Transmitted Infections, doi:10.1136/sti.2009.041954

Druckler, S., van Rooijen, M. S., & de Vries, H. J. C. (2018). Chemsex Among Men Who Have Sex With Men: a Sexualized Drug Use Survey Among Clients of the Sexually Transmitted Infection Outpatient Clinic and Users of a Gay Dating App in Amsterdam, the Netherlands. Sexually Transmitted Diseases, 45(5), 325-331. doi:10.1097/OLQ.0000000000000753

Druckler, S., Speulman, J., van Rooijen, M., & De Vries, H. J. C. (2021). Sexual consent and chemsex: a quantitative study on sexualised drug use and non-consensual sex among men who have sex with men in Amsterdam, the Netherlands. Sexually Transmitted Infections, 97(4), 268-275. doi:10.1136/sextrans-2020-054840

European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA). (2020). European Drug Report, trends and developments. Retrieved from https://www.emcdda.europa.eu/system/files/publications/13236/TDAT20001ENN_web.pdf

Evers, Y., Geraets, J.., Van Liere, G., Hoebe, C., & Dukers-Muijrers, N. (2020). Attitude and beliefs about the social environment associated with chemsex among MSM visiting STI clinics in the Netherlands: An observational study. PLoS One, 15(7), e0235467. doi:10.1371/journal.pone.0235467

Evers, Y., Van Liere, G., Hoebe, C., & Dukers-Muijrers, N. (2019). Chemsex among men who have sex with men living outside major cities and associations with sexually transmitted infections: A cross-sectional study in the Netherlands. PLoS One, 14(5), e0216732. doi:10.1371/journal.pone.0216732

Evers, Y. , Dukers-Muijrers, N., Kampman, C., van Liere, G., Hautvast, J., Koedijk, F., & Hoebe, C. (2020). Prevalence of drug use during sex among swingers and perceived benefits and risks - a cross-sectional internet survey in the Netherlands. Sexually Transmitted Infections, 96(1), 40-46. doi:10.1136/sextrans-2019-054113

Evers, Y., Hoebe, C., Dukers-Muijrers, N., Kampman, C. J. G., Kuizenga-Wessel, S., Shilue, D., . . . Van Liere, G. (2020). Sexual, addiction and mental health care needs among men who have sex with men practicing chemsex - a cross-sectional study in the Netherlands. Preventive Medicine Reports, 18, 101074. doi:10.1016/j.pmedr.2020.101074

Evers, Y., Levels, L., Dukers-Muijrers, N., Van Liere, G., & Hoebe, C. (2020). The Availability and Feasibility of Chemsex Services Within Sexually Transmitted Disease Clinics in the Netherlands: A Cross-Sectional Survey Among Sexually Transmitted Disease Nurses. Sexually Transmitted Diseases, 47(9), 639-644. doi:10.1097/OLQ.0000000000001209

Evers, Y., op den Camp, K., Lenaers, M., Dukers-Muijrers, N. & Hoebe, C. (2022). Alcohol and drug use during sex and its association with sexually transmitted infections: a retrospective cohort study among young people aged under 25 years visiting Dutch STI clinics. Sexually Transmitted Infections, 0, 1-6. doi: 10.1136/sextrans-2021-055355

Fuentes-Pumarola, C., Reyes-Amargant, Z., Berenguer-Simon, A., Ballester-Ferrando, D., Burjales-Marti, M. D., Rigol-Cuadra, A., . . . Rodriguez-Martin, D. (2021). Alcohol Use and Sexual Violence among Nursing Students in Catalonia, Spain: A Multicentre Cross-Sectional Study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(11). doi:10.3390/ijerph18116036

Gertzen, M., Strasburger, M., Geiger, J., Rosenberger, C., Gernun, S., Schwarz, J., . . . Ruther, T. (2021). [Chemsex : A new challenge in addiction medicine and infectious diseases]. Der Nervenarzt. doi:10.1007/s00115-021-01116-x

Glynn, R. W., Byrne, N., O’Dea, S., Shanley, A., Codd, M., Keenan, E., . . . Clarke, S. (2018). Chemsex, risk behaviours and sexually transmitted infections among men who have sex with men in Dublin, Ireland. International Journal of Drug Policy, 52, 9-15. doi:10.1016/j.drugpo.2017.10.008

Hegazi, A., Lee, M. J., Whittaker, W., Green, S., Simms, R., Cutts, R., . . . Pakianathan, M. R. (2017). Chemsex and the city: sexualised substance use in gay bisexual and other men who have sex with men attending sexual health clinics. International Journal of STD AIDS, 28(4), 362-366. doi:10.1177/0956462416651229

Heiligenberg, M., Wermeling, P. R., van Rooijen, M. S., Urbanus, A. T., Speksnijder, A. G., Heijman, T., . . . van der Loeff, M. F. (2012). Recreational drug use during sex and sexually transmitted infections among clients of a city sexually transmitted infections clinic in Amsterdam, the Netherlands. Sex Transm Dis, 39(7), 518-527. doi:10.1097/OLQ.0b013e3182515601

Johnson, M. W., Herrmann, E. S., Sweeney, M. M., LeComte, R. S., & Johnson, P. S. (2017). Cocaine administration dose-dependently increases sexual desire and decreases condom use likelihood: The role of delay and probability discounting in connecting cocaine with HIV. Psychopharmacology (Berlin), 234(4), 599-612. doi:10.1007/s00213-016-4493-5

Khantzian E. & Albanese M. Understanding addiction as self medication: finding hope behind the pain. Lanham, MD: Rowman and Littlefield Publishers, 2008.

Knoops, L., Bakker, I., Van Bodegom, R., & Zantkuijl, P. (2015). Tina and slamming: MSM, crystal met hand intravenous drug use in a sexual setting. Amsterdam: Mainline, SOAIDS.

Kokkevi, A., Richardson, C., Florescu, S., Kuzman, M., & Stergar, E. (2007). Psychosocial correlates of substance use in adolescence: a cross-national study in six European countries. Drug Alcohol Dependence, 86(1), 67-74. doi:10.1016/j.drugalcdep.2006.05.018

Kurtz, S. P. (2005). Post-circuit blues: motivations and consequences of crystal meth use among gay men in Miami. AIDS and Behaviour, 9(1), 63-72. doi:10.1007/s10461-005-1682-3

Maxwell, S., Shahmanesh, M., & Gafos, M. (2019). Chemsex behaviours among men who have sex with men: A systematic review of the literature. International Journal of Drug Policy, 63, 74-89. doi:10.1016/j.drugpo.2018.11.014

McCall, H., Adams, N., Mason, D., & Willis, J. (2015). What is chemsex and why does it matter? British Medical Journal, 351, h5790. doi:10.1136/bmj.h5790

Meyer, I.H. (2003). Prejudice, social stress, and mental health in lesbian, gay and bisexual populations: conceptual issues and research evidence. Psychological Bulletin, 129(5),  ٦٤٧-٩٧.

Platteau, T., van Lankveld, J., Ooms, L., & Florence, E. (2017). Sexual Behavior and Sexually Transmitted Infections Among Swingers: Results From an Online Survey in Belgium. Journal of Sex & Marital Therapy, 43(8), 709-719. doi:10.1080/0092623X.2016.1263702

Pichini, S., Marchei, E., Pacifici, R., Marinelli, E., & Busardo, F. P. (2017). Chemsex intoxication involving sildenafil as an adulterant of GHB. Drug Testing and Analysis, 9(6), 956-959. doi:10.1002/dta.2054

Pufall, E. L., Kall, M., Shahmanesh, M., Nardone, A., Gilson, R., Delpech, V., . Positive Voices study, g. (2018). Sexualized drug use (‘chemsex’) and high-risk sexual behaviours in HIV-positive men who have sex with men. HIV Medicine, 19(4), 261-270. doi:10.1111/hiv.12574

Smith, V., & Tasker, F. (2018). Gay men’s chemsex survival stories. Sexual Health, 15(2), 116-122. doi:10.1071/SH17122

Spauwen, L. W., Niekamp, A. M., Hoebe, C. J., & Dukers-Muijrers, N. H. (2015). Drug use, sexual risk behaviour and sexually transmitted infections among swingers: a cross-sectional study in The Netherlands. Sexual Transmitted Infections, 91(1), 31-36. doi:10.1136/sextrans-2014-051626

Rosario, M., Schrimshaw, E. W., & Hunter, J. (2006). A model of sexual risk behaviors among young gay and bisexual men: longitudinal associations of mental health, substance abuse, sexual abuse, and the coming-out process. AIDS Education and Prevention, 18(5), 444-460. doi:10.1521/aeap.2006.18.5.444

Tapert S., Aarons, G., Sedlar G. & Brown, S. Adolescent substance use and sexual risk-taking behavior. Journal of Adolescent Health, 28(3), 181-189.

Trimbos Instituut. Nationale Drug Monitor 2018. 2018. https://www.trimbos.nl/docs/8081bdca-2ff7-4b5d-98df-a961a3888fa8.pdf

Troya, J., Martinez de Gandara, A., Ryan, P., Cuevas, G., & Pardo, V. (2019). Mephedrone and chemsex: when it stops being a party and becomes a fatal problem. International Journal of STD & AIDS, 30(10), 1028-1030. doi:10.1177/0956462419857004

Vosburgh, H. W., Mansergh, G., Sullivan, P. S., & Purcell, D. W. (2012). A review of the literature on event-level substance use and sexual risk behavior among men who have sex with men. AIDS and Behaviour, 16(6), 1394-1410. doi:10.1007/s10461-011-0131-8

Wang, C., Hipp, J. R., Butts, C. T., Jose, R., & Lakon, C. M. (2015). Alcohol use among adolescent youth: the role of friendship networks and family factors in multiple school studies. PloS One, 10(3), e0119965.

Weatherburn, P., Hickson, F., Reid, D., Torres-Rueda, S., & Bourne, A. (2017). Motivations and values associated with combining sex and illicit drugs (‘chemsex’) among gay men in South London: findings from a qualitative study. Sexually Transmitted Infections, 93(3), 203-206. doi:10.1136/sextrans-2016-052695

Whitlock, G. G., Protopapas, K., Bernardino, J. I., Imaz, A., Curran, A., Stingone, C., . . . Conway, K. (2021). Chems4EU: chemsex use and its impacts across four European countries in HIV-positive men who have sex with men attending HIV services. HIV Medicine. doi:10.1111/hiv.13160