Psychische, sociale, financiële, juridische en religieuze problemen bij slachtoffers van seksueel geweld en niet- slachtoffers. Lessen uit de VICTIMS-studie

Seksueel geweld, variërend van seksuele handtastelijkheden tot verkrachtingen, is wijdverspreid (Abrahams, Devries, Watts, Pallitto, Petzold, Shamu, & García-Moreno, 2014; Borumandnia, Khadembashi, Tabatabaei, & Alavi Majd, 2020). Het treft bijvoorbeeld psychisch “gezonde” mensen en psychiatrisch patiënten (Nobels et al., 2021a; Sahraian, Mofradnejad, Mani, Zarenezhad, & Mowla, 2020), mensen zonder en mensen met beperkingen (Åker & Johnson, 2020; Mitra, Mouradian, Fox, & Pratt, 2016), jongeren en ouderen (Nobels, et al., 2021b), en mensen in de fysieke en in de virtuele wereld (Patel & Roesch, 2020). Deze longitudinale studie richt zich op de gevolgen van dit geweld voor de slachtoffers, en in hoeverre zij met meer psychische, sociale, financiële, juridische en religieuze problemen kampen dan anderen. Inzicht hierin is van belang om de hulpverlening aan slachtoffers verder te optimaliseren, c.q. de hulpverleningsmogelijkheden goed aan te laten sluiten bij de problemen en noden waar slachtoffers mee kampen. Alvorens de onderzoeksvragen nader toe lichten, volgt eerst een bondig overzicht van de resultaten van peer-reviewed studies naar de gevolgen van seksueel geweld.

Veel studies naar de gevolgen van seksueel geweld voor de getroffen (jong) volwassenen heeft betrekking op hun mentale gezondheid. Zij tonen zonder uitzondering dat volwassen slachtoffers van seksueel geweld vaker met ernstige psychische klachten kampen, waaronder bijvoorbeeld die van een posttraumatische stress-stoornis (PTSS), angst en depressieve stoornis, dan slachtoffers van andere potentieel traumatische gebeurtenissen, zoals verkeersongevallen en rampen, en niet-slachtoffers (Brunton & Dryer, 2021; Dworkin, Menon, Bystrynski, & Allen, 2017; Dworkin, 2020; Kessler et al., 2017; Rivara et al., 2019).

Studies naar sociale steun van de eigen omgeving (informal social support) bij seksueel geweld hebben vooral betrekking op de negatieve effecten van gebrekkige sociale steun op de mentale gezondheid van de getroffenen, waaronder victim-blaming en andere negatieve reacties op de disclosure van het gebeurde (cf. Brunton & Dryer, 2021; Dworkin, Brill, & Ullman, 2019; Gorissen, van den Berg, Bijleveld, Ruiter & Berenblum, 2021; Sylaska & Edwards, 2013; Ullman & Peter-Hagene, 2016; Ullman, 2021). In hoeverre slachtoffers van seksueel geweld een groter gebrek aan sociale steun ervaren dan anderen, is in relatief beperkte mate onderzocht (Golding, Wilsnack, & Cooper, 2002; Shahali, Riazi, Alaei, Emamhadi, & Salmaney, 2019). De studie van Golding et al. (2002), gebaseerd op zes steekproeven uit de algemene bevolking van de Verenigde Staten, toont dat respondenten met een geschiedenis van seksueel geweld (voor de leeftijd van 16-18 jaar) minder emotionele steun ervaren dan respondenten zonder deze ervaringen. Shahali et al. (2019) vond dat Iraanse slachtoffers van seksueel geweld minder sociale steun van familie, vrienden en belangrijke anderen ervaren dan niet-slachtoffers, die ouder, vaker getrouwd en hoger opgeleid zijn.

Wat financiële problemen betreft, tonen diverse studies een duidelijke relatie tussen seksueel geweld en financiële problemen (armoede). Zo blijkt uit de studie van Breiding et al. (2017), gebaseerd op de data van de US National Intimate Partner and Sexual Violence Survey in de Verenigde Staten, dat vrouwen en mannen die kampten met onzekerheid/zorgen over het kunnen bekostigen van eten en huisvesting (een maat voor armoede), in de afgelopen 12 maanden vaker met seksueel geweld (lichamelijk, niet lichamelijk ongewenst) waren geconfronteerd dan vrouwen en mannen die deze onzekerheden/zorgen niet hadden. De studie van Schapansky et al. (2021) onder de Belgische bevolking toonde dat slachtoffers met financiële moeilijkheden vaker een geschiedenis van verschillende vormen van seksueel geweld hadden (zowel life-time als in de afgelopen 12 maanden) dan slachtoffers zonder deze moeilijkheden (cf. Ajayi et al., 2021; Honeycutt & Weston, 2001; Runarsdottir, Smith, & Arnarsson, 2019). In een longitudinale studie in de Verenigde Staten vonden McLaughlin et al. (2018) dat seksueel geweld op het werk, onder meer door verandering van werk, tot financiële stress leidde. Echter, in de population-based studie van Chiu et al. (2013) in de Verenigde Staten werd, zowel bij mannen en vrouwen, geen significant verschil gevonden in de life-time prevalentie van seksueel geweld tussen mensen die wel of niet in armoede leefden. In de studie van da Silva en Roncalli (2018) in Brazilie, onder een groep slachtoffers van geweld, bleken mensen in armoede significant vaker met seksueel geweld te zijn geconfronteerd dan degenen die niet in armoede leefden alhoewel het verschil gering was.

Naast bovengenoemde problemen kunnen slachtoffers van seksueel geweld kampen met juridische problemen, zoals na het doen van aangifte bij de politie en in strafrechtzaken, scheidingen en arbeidsconflicten bij werk-gerelateerd seksueel geweld. (cf. Clari, Conti, Scacchi, Scattaglia, Dimonte, & Gianino, 2020; Loya, 2015). Echter, studies naar de jmate waarin slachtoffers van seksueel geweld kampen met juridische problemen vergeleken met andere groepen slachtoffers en/of niet-slachtoffers blijken relatief zeldzaam. De studies van Schäfer et al. (2009, 2014), uitgevoerd onder respectievelijk een groep alcohol- en een groep opioid-verslaafden in Duitsland, toont dat verslaafden met een life-time geschiedenis van seksueel geweld meer juridische (naast meer financiële) problemen hadden dan verslaafden zonder deze geschiedenis.

Studies naar de relaties tussen slachtofferschap en religie hebben vooral betrekking op de mate waarin slachtoffers van seksueel geweld verschillen in religieuze achtergrond van niet-slachtoffers (cf. Ajayi et al., 2021), alsook de samenhangen tussen religieuze coping en religieuze activiteiten enerzijds (Kirkner & Ullman, 2020; Peltzer & Pengpid, 2015), en het functioneren of mentale gezondheid van slachtoffers van seksueel geweld anderzijds (Cf. Ahrens, Abeling, Ahmad, & Hinman, 2010; Bryant-Davis & Wong, 2013; Tamburello, Irwin, & Sherman, 2014). Van het geringe aantal studies naar de effecten van trauma op het geloof (religious beliefs, cf. Leo, Izadikhah, Fein, & Forooshani, 2019) heeft, zover ons bekend, slechts één betrekking op seksueel geweld. Bij de Israelisch Joodse vrouwelijke slachtoffers in de studie van Ben-Ezra et al., (2010), bleek dat bij bijna 50% sprake was van een afname van religiositeit en bij circa 10% een toename van religiositeit. In hoeverre deze veranderingen ervaren werden als problematisch is onbekend.

Onderzoeksvraag

Ondanks het relatief kleine aantal vergelijkende empirische studies naar sociale steun, juridische en religieuze problemen, suggereren de resultaten van bovenstaande studies dat slachtoffers van seksueel geweld kampen met een veelvoud aan problemen (cf. van der Velden, Das, Contino, & van der Knaap, 2021). Daarbij moet wel worden bedacht dat deze studies zijn uitgevoerd bij zeer uiteenlopende onderzoeksgroepen en met verschillende onderzoeksinstrumenten.

Om een beter inzicht te verkrijgen in de omvang van een dergelijke multi-problematiek bij slachtoffers van seksueel geweld zijn de volgende uitgangspunten van belang: 1) psychische, sociale, financiële, juridische en religieuze problemen dienen tegelijkertijd met dezelfde instrumenten bij eenzelfde groep(en) slachtoffers onderzocht te worden, 2) de prevalenties van problemen dienen vergeleken te worden met die van een groep(en) die geen slachtoffer is geworden van seksueel geweld met dezelfde demografische kenmerken of profielen, en 3) om de generaliseerbaarheid te vergroten dienen de onderzoeksgroepen gebaseerd te zijn op een willekeurige steekproef(en) uit de bevolking.

Doel van dit onderzoek is om, op basis van deze uitgangspunten, antwoord te geven op de vraag in hoeverre slachtoffers van seksueel geweld te maken krijgen met psychische (algemeen, angst- en depressieve gevoelens), financiële, juridische en religieuze problemen, en een gebrek aan sociale steun (emotioneel, waardering en luisterend oor) in vergelijking met een qua demografische kenmerken vergelijkbare groep volwassenen die geen slachtoffer is geworden van seksueel geweld (in betreffende studieperiode).

Ten behoeve van de leesbaarheid wordt in het vervolg slachtoffers van seksueel aangeduid met de term “slachtoffers” en degenen die geen slachtoffer zijn geworden van seksueel geweld met de term “niet-slachtoffers”.

Methode

Procedures

Voor de huidige studie zijn gegevens geanalyseerd van vier metingen van de Victims in Modern Society (VICTIMS)-studie (van der Velden et al., 2020, 2021, 2022). Deze VICTIMS-studie wordt uitgevoerd met het Longitudinal Internet Studies for the Social Sciences (LISS) panel welke is gestart in 2007, en is gebaseerd op een aselecte steekproef van de Nederlandse bevolking welke is getrokken door het CBS (N~6500; Scherpenzeel & Das, 2011). Het LISS panel is open access; na registratie hebben onderzoekers en beleidmakers kosteloos toegang tot de data van alle jaarlijkse studies en alle andere (inmiddels) 250 cross-sectionele en longitudinale studies die met het LISS panel zijn uitgevoerd (zie https://www.dataarchive.lissdata.nl/), inclusief de data van de VICTIMS-studie.

Panelleden ontvangen een vergoeding van 15 euro per uur en degenen die geen computer (PC, laptop, tablet) hebben, krijgen bij aanvang de beschikking over een PC. De vragenlijst was goedgekeurd door een Internal Review Board (IRB), bestaande uit interne en externe reviewers van Centerdata niet betrokken bij de opzet van de VICTIMS-studie. Alle respondenten hebben toestemming verleend voor het gebruik van hun gegevens voor wetenschappelijk en beleidsrelevant onderzoek. De metingen zijn uitgevoerd in maart 2018 (T1, Nuitgenodigd = 7292, response = 82.1%), maart 2019 (T2; Nuitgenodigd = 6298, response = 83.2%), maart 2020 (T3; Nuitgenodigd = 6568, response = 83.6%) en maart 2021 (T4, Nuitgenodigd = 6452, response = 86.7%).

Slachtoffers seksueel geweld

Voor de huidige studie zijn eerst volwassen respondenten geselecteerd die in de 12 maanden voor T1, T2, T3 en/of T4, slachtoffer zijn geworden van seksueel geweld of seksueel misbruik (niet via internet), en/of van online seksueel geweld of seksueel misbruik (zie verder onderzoeksinstrumenten). In totaal zijn 114 respondenten in één of meerdere jaren hiervan slachtoffer geworden. Van deze slachtoffers zijn, op basis van vijf demografische variabelen, eerst hun demografische profielen samengesteld ten tijde van de (eerste) meting waarin zij meldden slachtoffer te zijn geworden in de afgelopen 12 maanden.

Dit is gebeurd op basis van de variabelen geslacht (2 categorieën: 1 = man; 2 = vrouw), leeftijd (7 categorieën: 1 = 18-24, 2 = 25-34, 3 = 35-44, 4 = 45-54, 5 = 55-64, 6 = 65-74, 7 = 75-84 jaar), opleidingsniveau [3 categorieën: 1 = laag (basisonderwijs, voorbereidende middelbaar beroepsonderwijs); 2 = midden (middelbaar beroepsonderwijs, hoger algemeen vormend onderwijs, voorbereidend wetenschappelijk onderwijs), 3 = hoog (hoger beroepsonderwijs, universiteit)], werk-status (2 categorieën: 1 = verricht betaald werk in loondienst, werkt of is meewerkend in gezins- of familiebedrijf, is vrije beroepsbeoefenaar, freelancer of zelfstandige, 2 = werkt niet (bv werkloos, verzorgt huishouding, studeert, pensioen), woonvorm (2 categorieën: 1 = alleenstaand; 2 = (on)gehuwd samenwonend, zonder kind(eren), alleenstaande met kind(eren), anders). Van de in totaal maximaal 2geslacht x 7leeftijd* x 3opleiding x 2werk x 2woonvorm =168 unieke profielen, telt de groep slachtoffers 64 unieke demografische profielen.

Niet-slachtoffers seksueel geweld

Om een vergelijkingsgroep van respondenten samen te stellen die niet zijn getroffen door seksueel geweld is de volgende werkwijze toegepast. Om verschillen tussen beide groepen te onderzoeken is het belangrijk om te controleren voor factoren waarin beide groepen kunnen verschillen. Zodoende kan zoveel als mogelijk worden uitgesloten dat verschillen verklaard kunnen worden door de effecten van andere factoren. Om het aantal controle variabelen te beperken is, gelet de omvang van de groep slachtoffers van seksueel geweld, ervoor gekozen om een demografisch gematchte vergelijkingsgroep samen te stellen. Daarvoor zijn allereerst volwassen respondenten geselecteerd die op geen van de metingen waaraan zij deelnamen, hebben gemeld dat zij slachtoffer waren geworden van seksueel geweld in de 12 maanden voor T1, T2, T3 en/of T4. Van deze groep niet-slachtoffers zijn vervolgens respondenten geselecteerd met dezelfde demografische profielen als de 114 slachtoffers. De demografische profielen zijn samengesteld op basis van de demografische kenmerken ten tijde van de (eerste) meting waaraan de slachtoffers deelnamen. Om de resultaten zo robuust mogelijk te maken, zijn voor ieder slachtoffer met een bepaald profiel ad random drie niet-slachtoffers geselecteerd met hetzelfde profiel. De vergelijkingsgroep telt daarmee 3 x 114 = 342 niet-slachtoffers. Voor twee profielen telde de groep niet-slachtoffers net te weinig respondenten voor deze procedure (in totaal 5 personen). Die zijn aangevuld met 5 niet-slachtoffers met hetzelfde geslacht, dezelfde leeftijdscategorie en woonvorm, maar met een andere werkstatus of opleidingscategorie (zie verder tabel 1).

Instrumenten

De volgende instrumenten zijn op alle vier de metingen afgenomen. Demografische kenmerken zijn bij ieder meting geïnventariseerd of, als respondenten al langer deel uit maken van het LISS panel, geüpdatet.

Potentieel traumatische gebeurtenissen

Ervaringen met (online) seksueel geweld en misbruik in de afgelopen 12 maanden zijn geïnventariseerd met een lijst van 21 potentieel traumatische gebeurtenissen. Deze lijst is gebaseerd op eerder onderzoek naar (life-time) prevalenties van potentieel traumatische gebeurtenissen en aangepast voor het inventariseren van deze gebeurtenissen in de afgelopen 12 maanden [Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) of International Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD) criteria; Bronner, Peek, de Vries, Bronner, Last, & Grootenhuis, 2009; Hentschel, Eid, & Kutscher, 2017; de Vries & Olff, 2009; van der Velden, Bosmans, & Scherpenzeel, 2013].

Naast seksueel geweld/seksueel misbruik (niet via internet) en online seksueel geweld/seksueel misbruik (via internet), inventariseert deze lijst ervaringen met fysiek (partner) geweld (waaronder overvallen), ernstige ziekte oplopen (bv. AIDS) ongevallen (waaronder verkeersongevallen, bedrijfsongevallen en medische fouten), (online) diefstal (waaronder inbraak), serieuze bedreigingen (zonder gebruik fysiek geweld, dood van dierbaren (verwacht en onverwacht). Respondenten is de mogelijkheid geboden om één of meerdere meegemaakte gebeurtenissen te melden die niet in de lijst voorkomen. Deze zijn gerecodeerd in bestaande of nieuwe categorieën. De vragenlijst is als bijlage opgenomen.

Angst- en depressieve symptomen

Angst- en depressieve symptomen zijn gemeten met de Mental Health Inventory (MHI-5), die uit vijf items bestaat. Ieder item heeft zes antwoordcategorieën (Likert scales: 1 = nooit; 2 = zelden; 3 = soms; 4 = vaak; 5 = meestal; 6 = voortdurend; Means-Christensen, Arnau, Tonidandel, Bramson & Meagher, 2005; Ware & Sherbourne, 1992).

Na hercodering van de negatief geformuleerde items moeten de scores vermenigvuldigd worden met vier, waardoor lagere scores meer angst- en depressieve symptomen representeren. De vragenlijst vertoonde een zeer goede betrouwbaarheid (Cronbach’s Alpha = ≥ 0.88). Om slachtoffers met matig-ernstige en ernstige angst- en depressieve symptomen te identificeren zijn cut-off scores gebruikt van respectievelijk 59 (≤ 59, matig-ernstig) en 44 (≤ 44, ernstig) (Driessen, 2011).

Ervaren gebrek aan sociale steun

Een gebrek aan emotionele en waarderingssteun is onderzocht met behulp van de betreffende schalen van de Social Support List-Discrepancy (SSL–D; Bridges, Sanderman & van Sonderen, 2002; van Sonderen, 2012). De respondenten beantwoorden de vragen met de volgende instructie: “Het is de bedoeling dat u bij deze vragen denkt aan alle mensen met wie u omgaat, dus het geheel aan familieleden, vrienden, kennissen, buren, collega’s, enzovoorts”. De items van beide (respectievelijk 8 en 6 items) hebben vier antwoordcategorieën (Likert schalen: 1 = mis ik, zou ik graag meer willen, 4 = gebeurt te vaak, het zou prettig zijn als het minder vaak gebeurde. De schalen waren voldoende betrouwbaar (Cronbachs’s alpha ≥ 0.78). Naarmate de somscores lager zijn, is het gebrek groter. Daarnaast is het item “een luisterend oor bieden” (afkomstig van een andere schaal) opgenomen met dezelfde antwoordcategorieën (gerecodeerd in gebrek (1,2) versus geen gebrek (3,4) aan een luisterend oor). Voor deze studie zijn de somscores gedichotomiseerd in gebrek versus geen gebrek aan emotionele steun (cut-off ≤ 16), en een gebrek versus geen gebrek aan waarderingssteun (cut-off ≤ 13; cut-off’s corresponderen met circa 10% laagste scores; deze cut-off’s zijn gebruikt om de groep te identificeren die een groot gebrek aan steun ervaart, cf. van der Velden et al., 2020a).

Lichamelijke tot juridische problemen

Algemene lichamelijke, psychische, financiële, religieuze en juridische problemen zijn geïnventariseerd met de korte screeningslijst Problems and Help Inventarisation-List (PHIL; van der Velden, Das, Contino, & van der Knaap, 2019; van der Velden, Contino, van de Ven, & Das, 2021). De instructie van de PHIL luidt: “Mensen kunnen verschillende problemen hebben. Kunt u voor elk van de onderstaande problemen (lichamelijk, psychisch, financieel, religieus, juridisch) aangeven of u ze hebt of niet” (1 = Ja, 2 = Nee). Deze screeningslijst bevat ook (per probleemgebied) vragen over of men al dan niet voor deze problemen professionele hulp (bv. arts, psycholoog, geestelijke, jurist) gebruikt. Vanwege de lage aantallen respondenten met problemen, zijn de antwoorden op deze vragen over professionele hulp buiten beschouwing gelaten.

Statistische analyses

Wat de demografische kenmerken betreft, zijn, vanwege de toegepaste matchingsprocedure, alleen de verschillen in opleidingsniveau en werk statistisch getoetst met een chi-kwadraattoets.

Verschillen tussen beide groepen in de prevalentie van psychische problemen, gebrek aan emotionele steun, waarderingssteun en een luisterend oor, zijn onderzocht met bi-variate logistische regressie en multivariate logische regressieanalyses waarbij is gecontroleerd (stepwise) voor verschillen tussen beide groepen in ervaringen met andere schokkende gebeurtenissen in de afgelopen 12 maanden (zie tabel 1). Verschillen in somscores zijn onderzocht met ANOVA’s waarbij is gecontroleerd voor dezelfde schokkende gebeurtenissen in de afgelopen 12 maanden.

Tabel 1. Demografische kenmerken

Resultaten

Demografische kenmerken slachtoffers en niet-slachtoffers

In Tabel 1 zijn de demografische kenmerken van beide groepen weergegeven. Vanwege de toegepaste matchings-procedure zijn de demografische kenmerken van beide groepen nagenoeg gelijk.

Tabel 2. Ervaringen met andere ingrijpende gebeurtenissen

Ervaringen met andere schokkende gebeurtenissen

De matchingsprocedure geldt niet voor ervaringen met andere schokkende gebeurtenissen (zie Tabel 2). Slachtoffers van seksueel geweld zijn significant en aanzienlijk vaker geconfronteerd geweest met serieuze bedreigingen, diefstal, ongevallen en de dood van een dierbaren(n) in de afgelopen 12 maanden, dan niet-slachtoffers van seksueel geweld. Zo zijn zij bijvoorbeeld vaker door ongevallen getroffen dan niet-slachtoffers (42.1% versus 9.6%).

Verschillen in prevalenties symptomen, problemen en gebrek aan steun

De prevalenties van angst en depressieve symptomen, problemen en gebrek aan steun zijn weergegeven in Tabel 3. De resultaten van de bivariate logistische regressieanalyses (zie OR’s) tonen dat slachtoffers van seksueel geweld significant vaker dan niet slachtoffers kampen met angst- en depressieve symptomen, psychische, lichamelijke, financiële, religieuze en juridische problemen, en een gebrek aan emotionele steun en een luisterend oor. Van de slachtoffers kampt bijvoorbeeld 24.3% met ernstige angst- en depressieve symptomen versus 9.7% van de niet-slachtoffers. Voor gebrek aan waarderingssteun is geen significant verschil gevonden. De multivariate analyses (zie aOR’s) tonen dat, wanneer rekening wordt gehouden met andere schokkende gebeurtenissen die significant samenhangen met deze afhankelijke variabelen, slachtoffers significant vaker dan niet slachtoffers kampen met angst- en depressieve symptomen, psychische, financi-

ële, religieuze en juridische problemen, en een gebrek aan emotionele steun en een luisterend oor (alhoewel de aOR’s lager zijn dan de OR’s).

Voor de overzichtelijkheid zijn deze resultaten in Figuur 1 opgenomen, waarin ter illustratie ook gebrek aan waarderingssteun van beide groepen vergeleken. Volgens de ANOVA’s hebben slachtoffers gemiddeld gesproken significant meer angst- en depressie symptomen [lagere scores hebben: M = 55.7 (SD = 20.1) versus M = 69.6 (SD = 18.5); F(1,450) = 45.0, p < 0.001], een groter gebrek en emotionele steun [lagere scores hebben: M = 19.5 (SD = 4.8) versus M = 21,1 (SD = 4.0); F(1,455) = 13.0, p <0.001], en een groter gebrek aan waarderingssteun [M = 15.2 (SD = 3.0) versus M = 16.1 (SD = 2.7); F(1,455) = 9,07, p = 0.003]. Ook wanneer gecontroleerd wordt voor andere gebeurtenissen (ANCOVA’s) blijken, gemiddeld gesproken, slachtoffers significant meer angst- en depressieve symptomen te hebben dan niet-slachtoffers [F(1,450) = 18.24, p <0.001)]. Volgens de ANCOVA’s scoren slachtoffers ook significant hoger op een gebrek aan emotionele steun dan niet-slachtoffers [(F(1,455) = 4.84, p = 0.028)], maar niet significant hoger op een gebrek aan waarderingssteun.

Discussie

De resultaten van deze vergelijkende studie vertonen een helder patroon en sluiten nauw aan bij studies die afzonderlijke problemen bij slachtoffers van seksueel geweld hebben bestudeerd (zie inleiding). Zo blijken volwassen respondenten die in de afgelopen 12 maanden slachtoffer zijn geworden van seksueel geweld, veel vaker te kampen met psychische problemen (algemeen, angst- en depressieve gevoelens), financiële, juridische en religieuze problemen, en een gebrek aan sociale steun (emotioneel en luisterend oor) dan volwassenen met dezelfde demografische kenmerken die niet zijn getroffen door dit geweld in de afgelopen 12 maanden. Verder is gebleken dat slachtoffers van seksueel geweld ook veel vaker door andere ingrijpende gebeurtenissen zijn getroffen, dat wil zeggen door serieuze bedreigingen, diefstallen, ongevallen en het overlijden van dierbaren in de afgelopen 12 maanden, dan niet-slachtoffers met dezelfde demografische kenmerken. Met andere woorden, het seksueel geweld waarvan men slachtoffer is geworden in het afgelopen jaar, is vaak niet de enige ingrijpende gebeurtenis(s) waardoor men getroffen werd. Er blijkt bij slachtoffers van seksueel geweld vaak sprake te zijn van meervoudig slachtofferschap (door bedreigingen, diefstallen en ongevallen).

Tabel 3. Verschillen tussen slachtoffers en niet-slachtoffers

Alhoewel deze ingrijpende gebeurtenissen op zich ook een risicofactor voor genoemde problemen en sociale steun vormen, blijken deze verschillen in ervaringen met andere ingrijpende gebeurtenissen niet te verklaren waarom slachtoffers van seksueel geweld vaker met genoemde problemen en gebrek aan steun kampen dan niet-slachtoffers. Mogelijk speelt schaamte over het gebeurde hierin een rol, waardoor men anderen geen deelgenoot maakt van wat er is gebeurd, of dat pas na een reeks van weken, maanden of jaren doet (DeCou, Cole, Lynch, Wong, & Matthews, 2017; Ullman, 2021). Alleen wat een gebrek aan waarderingssteun betreft, verschillen beide groepen niet van elkaar. De resultaten tonen verder dat seksueel geweld zowel jongvolwassenen, volwassenen en ouderen treft (cf. Bows, 2018; Hughes et al., 2017; Krienert & Walsh, 2020; Nobles et al., 2021b; Yon, Mikton, Gassoumis, & Wilber, 2017), vrouwen en mannen (c.f Breiding, Smith, Basile, Walters, Chen, & Merrick, 2014), en werkenden en niet-werkenden (cf. Chan et al. 2008; Tirone, Bagley, Blais, Petrey, Meade & Sadler; Varghese et al., 2021).

Figuur 1. Weergave significante verschillen in prevalenties symptomen, problemen en gebrek aan steun tussen slachtoffers en niet-slachtoffer, en prevalenties algemene volwassen bevolking

Tezamen genomen bevestigen de resultaten het beeld dat slachtoffers van seksueel geweld veel vaker dan niet-slachtoffers kampen met problemen op uiteenlopende levensgebieden: alhoewel veel studies (en maatschappelijke aandacht) gericht zijn op de effecten van seksueel geweld op de mentale or fysieke gezondheid, tonen de resultaten dat de problemen waarmee slachtoffers kampen daar zeker niet toe beperkt zijn. Dit betekent dat, wanneer slachtoffers professionele hulp behoeven, het van belang is te inventariseren op welke andere levensgebieden zij met problemen kampen die op zich een risicofactor vormen voor de mentale gezondheid van slachtoffers en de kans op nieuw seksueel geweld. Een voorbeeld in dit kader is financi-ële problemen. Zo toont de systematische review van Turunen en Hiilamo (2014) naar de effecten van (problematische) financiële schulden, dat deze schulden ernstige negatieve effecten hebben op de mentale en lichamelijke gezondheid. In de studie van Meltzer et al. (2013) had 38% van de mensen met problematische schulden een psychische stoornis vergeleken met 13% van de mensen zonder schulden. De aanpak van aanwezige financiële problemen zou het herstel van slachtoffers dus kunnen faciliteren, los van de mogelijkheid dat financiële problemen op hun beurt het risico op seksueel geweld vergroten (cf. Breiding et al., 2014). Verder blijken financiële problemen het herstel van psychische klachten te belemmeren (van der Velden, Contino, Das, & Muffels, 2022).

Wanneer slachtoffers professionele hulp nodig hebben, is het dus van groot belang de diversiteit aan mogelijke problemen te inventariseren en niet alleen te focussen op alleen de mentale of lichamelijke gezondheid. Wat België betreft, zijn de Zorgcentra Na Seksueel Geweld (ZCSG), en wat Nederland betreft, zijn het Centrum voor Seksueel Geweld (CSG) en Slachtofferhulp Nederland (SHN) in ieder geval voorbeelden van instellingen die gezien hun hulphulpaanbod een dergelijke bredere aanpak nastreven (ZCSG en CSG: medische zorg/onderzoek, psychische zorg, forensisch onderzoek, verwijzing naar slachtofferadvocaat, klacht neerleggen bij de politie/aangifte, en opvolging nadien. SHN: emotionele ondersteuning en hulp in het strafproces en bij schadevergoeding). Maar, slachtoffers zullen of kunnen (ook) een beroep doen op andere professionals zoals huisartsen, bedrijfsartsen, advocaten, maatschappelijk of bedrijfsmaatschappelijk werkers, vertrouwenspersonen, leidinggevenden, telefonische hulpdiensten, GGz instellingen, en vrijgevestigde psychologen, psychiaters en psychotherapeuten. Ook voor hen geldt dat het belangrijk is de diversiteit aan mogelijke andere problemen dan waarvoor men een beroep op hen doet, te inventariseren.

Beperkingen

Bij de resultaten van deze studie moeten een aantal beperkingen in ogenschouw worden genomen. De omvang van de groep slachtoffers van seksueel geweld in deze studie was te klein om verschillen te onderzoeken tussen slachtoffers die in één periode en slachtoffers die in meerdere periodes werden getroffen door seksueel geweld. In de vragenlijst is niet nagevraagd of sprake was van individueel of van groeps-gebaseerd (gang) seksueel geweld (cf. Ullman, 2007). Mogelijk is sprake van een onderrapportage van de prevalentie van de onderzochte vormen van seksueel geweld in de afgelopen 12 maanden, bijvoorbeeld door schaamte het te melden, het moeilijk vinden om eigen ervaringen op dit vlak te duiden of door ze te bagatelliseren (cf. Koss et al., 2007). Verder hebben wij geen informatie over de frequentie van seksueel geweld ervaringen in de afgelopen 12 maanden Wat psychische klachten betreft, in deze studie is geen gebruik gemaakt van klinische interviews voor het vaststellen van psychische stoornissen zoals in de WHO Mental Health Surveys (Roest et al., 2021). Alhoewel deze studie toont dat slachtoffers vaker met lichamelijke problemen kampen, geeft deze studie geen inzicht in mogelijke specifieke lichamelijk gevolgen van seksueel geweld, zoals (genitaal) letsel (Laitinen, Grundmann, Ernst, 2013) en besmettingen zoals met HIV (Aldous et al., 2017). In deze studie staan verschillen tussen slachtoffers en een gematchte groep niet-slachtoffers centraal: deze studie geeft geen inzicht in causale relaties zoals of seksueel geweld leidt tot financiële problemen of financiële problemen leiden tot seksueel geweld (ofschoon er tussen beide groepen duidelijke verschillen in financiële problemen bestaan). Tot slot, het lag buiten de doelstellingen van dit onderzoek om verder inzicht te krijgen in de kenmerken van vrouwen en mannen die een verhoogd risico lopen getroffen te worden door seksueel geweld.

Niettemin, slachtoffers van recent seksueel geweld blijken vaker te kampen met psychische problemen (algemeen, angst- en depressieve gevoelens), financiële, juridische en religieuze problemen, en een gebrek aan sociale steun (emotioneel en luisterend oor), en vaker met andere potentieel traumatische gebeurtenissen te zijn geconfronteerd, dan volwassenen met dezelfde demografische kenmerken die niet zijn getroffen door dit geweld in de afgelopen 12 maanden.

Literatuur

Abrahams, N., Devries, K., Watts, C., Pallitto, C., Petzold, M., Shamu, S., & García-Moreno, C. (2014). Worldwide prevalence of non-partner sexual violence: a systematic review. Lancet, 383(9929), 1648–1654. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(13)62243-6

Ahrens, C. E., Abeling, S., Ahmad, S., & Hinman, J. (2010). Spirituality and well-being: the relationship between religious coping and recovery from sexual assault. Journal of interpersonal violence, 25(7), 1242–1263. https://doi.org/10.1177/0886260509340533

Ajayi, A. I., Mudefi, E., & Owolabi, E. O. (2021). Prevalence and correlates of sexual violence among adolescent girls and young women: findings from a cross-sectional study in a South African university. BMC women’s health, 21(1), 299. https://doi.org/10.1186/s12905-021-01445-8

Åker, T. H., & Johnson, M. S. (2020). Sexual abuse and violence against people with intellectual disability and physical impairments: Characteristics of police-investigated cases in a Norwegian national sample. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 33(2), 139–145. https://doi.org/10.1111/jar.12656

Aldous, A., Magnus, M., Roberts, A., DeVore, H., Moriarty, T., Hatch Schultz, C., Zumer, M., Simon, G., & Ghosh, M. (2017). Challenges in conducting research on sexual violence and HIV and approaches to overcome them. American Journal of Reproductive Immunology, 78(1), 10.1111/aji.12699. https://doi.org/10.1111/aji.12699

Ball, H. N., & Fowler, D. (2008). Sexual offending against older female victims: An empirical study of the prevalence and characteristics of recorded offences in a semi-rural English county. Journal of Forensic Psychiatry & Psychology, 19(1), 14–32. https://doi.org/10.1080/14789940701561750

Ben-Ezra, M., Palgi, Y., Sternberg, D., Berkley, D., Eldar, H., Glidai, Y., . . . Shrira, A. (2010). Losing my religion: A preliminary study of changes in belief pattern after sexual assault. Traumatology, 16, 7–13. https://doi.org/10.1177/1534765609358465

Borumandnia, N., Khadembashi, N., Tabatabaei, M., & Alavi Majd, H. (2020). The prevalence rate of sexual violence worldwide: a trend analysis. BMC public health, 20(1), 1835. https://doi.org/10.1186/s12889-020-09926-5

Bows H. (2018). Sexual Violence Against Older People: A Review of the Empirical Literature. Trauma, violence & abuse, 19(5), 567–583. https://doi.org/10.1177/1524838016683455

Breiding, M. J., Smith, S. G., Basile, K. C., Walters, M. L., Chen, J., & Merrick, M. T. (2014). Prevalence and characteristics of sexual violence, stalking, and intimate partner violence victimization--national intimate partner and sexual violence survey, United States, 2011. Morbidity and mortality weekly report. Surveillance summaries, 2002), 63(8), 1–18.

Brunton, R., & Dryer, R. (2021). Sexual violence and Australian women: A longitudinal analysis of psychosocial and behavioral outcomes. Social Science & Medicine (1982), 114334. Advance online publication. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2021.114334

Brunton, R., & Dryer, R. (2021). Sexual violence and Australian women: A longitudinal analysis of psychosocial and behavioral outcomes. Social Science & Medicine (1982), 114334. Advance online publication. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2021.114334

Bryant-Davis, T., & Wong, E. C. (2013). Faith to move mountains: Religious coping, spirituality, and interpersonal trauma recovery. American Psychologist, 68(8), 675–684. https://doi.org/10.1037/a0034380

Chan, Darius K-S, Suk Yee Chow, Chun Bun Lam, and Shu Fai Cheung. (2008). “Examining the Job-Related, Psychological, and Physical Outcomes of Workplace Sexual Harassment: A Meta-Analytic Review.” Psychology of Women Quarterly 32(4), 362–76. https://doi.org/10.1111/j.1471-6402.2008.00451.x.

Chiu, G. R., Lutfey, K. E., Litman, H. J., Link, C. L., Hall, S. A., & McKinlay, J. B. (2013). Prevalence and overlap of childhood and adult physical, sexual, and emotional abuse: a descriptive analysis of results from the Boston Area Community Health (BACH) survey. Violence and victims, 28(3), 381–402. https://doi.org/10.1891/0886-6708.11-043

Clari, M., Conti, A., Scacchi, A., Scattaglia, M., Dimonte, V., & Gianino, M. M. (2020). Prevalence of Workplace Sexual Violence against Healthcare Workers Providing Home Care: A Systematic Review and Meta-Analysis. International journal of environmental research and public health, 17(23), 8807. https://doi.org/10.3390/ijerph17238807

da Silva, J. V., & Roncalli, A. G. (2018). Prevalence of sexual violence in Brazil: associated individual and contextual factors. International Journal of Public Health, 63(8), 933–944. https://doi.org/10.1007/s00038-018-1136-0

DeCou, C. R., Cole, T. T., Lynch, S. M., Wong, M. M., & Matthews, K. C. (2017). Assault-related shame mediates the association between negative social reactions to disclosure of sexual assault and psychological distress. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice and Policy, 9(2), 166–172. https://doi.org/10.1037/tra0000186

Dworkin E. R. (2020). Risk for mental disorders associated with sexual assault: a meta-analysis. Trauma, Violence & Abuse, 21(5), 1011–1028. https://doi.org/10.1177/1524838018813198

Dworkin, E. R., Menon, S. V., Bystrynski, J., & Allen, N. E. (2017). Sexual assault victimization and psychopathology: A review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, 56, 65–81. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2017.06.002

Golding, J. M., Wilsnack, S. C., & Cooper, M. L. (2002). Sexual assault history and social support: six general population studies. Journal of Traumatic Stress, 15(3), 187–197. https://doi.org/10.1023/A:1015247110020

Gorissen, M., van den Berg, C., Bijleveld, C., Ruiter, S., & Berenblum, T. (2021). Online Disclosure of Sexual Victimization: A Systematic Review. Trauma, Violence & Abuse, 15248380211043831. Advance online publication. https://doi.org/10.1177/15248380211043831

Honeycutt, T. C., Marshall, L. L., & Weston, R. (2001). Toward ethnically specific models of employment, public assistance and victimization. Violence Against Women, 7(2), 126–140. https://doi.org/10.1177/10778010122182352

Hughes, K., Bellis, M. A., Hardcastle, K. A., Sethi, D., Butchart, A., Mikton, C., Jones, L., & Dunne, M. P. (2017). The effect of multiple adverse childhood experiences on health: A systematic review and meta-analysis. The Lancet. Public Health, 2(8), e356–e366. https:// doi.org/10.1016/S2468-2667(17)30118-4

Jewkes, R., Fulu, E., Tabassam Naved, R., Chirwa, E., Dunkle, K., Haardörfer, R., Garcia-Moreno, C., & UN Multi-country Study on Men and Violence Study Team (2017). Women’s and men’s reports of past-year prevalence of intimate partner violence and rape and women’s risk factors for intimate partner violence: A multicountry cross-sectional study in Asia and the Pacific. PLoS Medicine, 14(9), e1002381. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1002381

Kessler, R. C., Aguilar-Gaxiola, S., Alonso, J., Benjet, C., Bromet, E. J., Cardoso, G., Degenhardt, L., de Girolamo, G., Dinolova, R. V., Ferry, F., Florescu, S., Gureje, O., Haro, J. M., Huang, Y., Karam, E. G., Kawakami, N., Lee, S., Lepine, J. P., Levinson, D., Navarro-Mateu, F., … Koenen, K. C. (2017). Trauma and PTSD in the WHO World Mental Health Surveys. European Journal of Psychotraumatology, 8(sup5), 1353383. https://doi.org/10.1080/20008198.2017.1353383

Kirkner, A., & Ullman, S. E. (2020). Sexual Assault Survivors’ Post-Traumatic Growth: Individual and Community-Level Differences. Violence Against Women, 26(15-16), 1987–2003. https://doi.org/10.1177/1077801219888019

Koss, M. P., Abbey, A., Campbell, R., Cook, S., Norris, J., Testa, M., ... & White, J. (2007). Revising the SES: A collaborative process to improve assessment of sexual aggression and victimization. Psychology of Women Quarterly, 31(4), 357-370. https://doi.org/10.1111/j.1471-6402.2007.00385.x

Krienert, J. L., & Walsh, J. A. (2020). The sexual victimization of the elderly: An empirical analysis of officially reported incidents, 2007–2016. Violence and Victims, 35(4), 443–466. https://doi-org.tilburguniversity.idm.oclc.org/10.1891/VV-D-19-00140

Leo, D., Izadikhah, Z., Fein, E. C., & Forooshani, S. A. (2021). The Effect of Trauma on Religious Beliefs: A Structured Literature Review and Meta-Analysis. Trauma, Violence & Abuse, 22(1), 161–175. https://doi.org/10.1177/1524838019834076

Loya R. M. (2015). Rape as an Economic Crime: The Impact of Sexual Violence on Survivors’ Employment and Economic Well-Being. Journal of Interpersonal Violence, 30(16), 2793–2813. https://doi.org/10.1177/0886260514554291

Prevalentiemonitor Huiselijk Geweld en Seksueel Geweld 2020 (PHGSG 2020). Auteurs: M. Akkermans, W. Gielen, R. Kloosterman, E. Moons, C. Reep, M. Wingen. Deze publicatie (PHGSG 2020) is een gezamenlijke uitgave van het WODC en het CBS. Maand en jaar van publicatie: december 2020.

McLaughlin, H., Uggen, C., & Blackstone, A. (2017). The economic and career effects of sexual harassment on working women. Gender & Society: Official Publication of Sociologists for Women in Society, 31(3), 333–358. https://doi.org/10.1177/089124321770463

Mitra, M., Mouradian, V. E., Fox, M. H., & Pratt, C. (2016). Prevalence and Characteristics of Sexual Violence Against Men with Disabilities. American Journal of Preventive medicine, 50(3), 311–317. https://doi.org/10.1016/j.amepre.2015.07.030

Meltzer, H., Bebbington, P., Brugha, T., Farrell, M., & Jenkins, R. (2012). The relationship between personal debt and specific common mental disorders. European Journal of Public Health, 23, 108–113. https://doi.org/10.1093/eurpub/cks021

Mpinga, E. K., Koya, M., Hasselgard-Rowe, J., Jeannot, E., Rehani, S. B., & Chastonay, P. (2017). Rape in armed conflicts in the Democratic Republic of Congo: A systematic review of the scientific literature. Trauma, Violence, & Abuse, 18(5), 581–592. https://doi.org/10.1177/1524838016650184

Nobels, A., Keygnaert, I., Robert, E., Vandeviver, C., Haekens, A., Lemey, L., Strobbe, M., Van Den Noortgate, N., & Lemmens, G. M. D. (2021a). ‘breaking the silence’: Sexual victimisation in an old age psychiatry patient population in flanders. International Journal of Geriatric Psychiatry. https://doi.org/10.1002/gps.5565

Nobels, A., Cismaru-Inescu, A., Nisen, L., Hahaut, B., Beaulieu, M., Lemmens, G., Adam, S., Schapansky, E., Vandeviver, C., & Keygnaert, I. (2021b). Sexual violence in older adults: a Belgian prevalence study. BMC geriatrics, 21(1), 601. https://doi.org/10.1186/s12877-021-02485-3

C Patel, U., & Roesch, R. (2020). The Prevalence of Technology-Facilitated Sexual Violence: A Meta-Analysis and Systematic Review. Trauma, Violence & Abuse, 1524838020958057. Advance online publication. https://doi.org/10.1177/1524838020958057

Peltzer, K., & Pengpid, S. (2015). Depressive symptoms and social demographic, stress and health risk behaviour among university students in 26 low-, middle- and high-income countries. International Journal of Psychiatry in Clinical Practice, 19(4), 259–265. https://doi.org/10.3109/13651501.2015.1082598

Rivara, F., Adhia, A., Lyons, V., Massey, A., Mills, B., Morgan, E., Simckes, M., & Rowhani-Rahbar, A. (2019). The effects of violence on health. Health Affairs (Project Hope), 38(10), 1622–1629. https://doi.org/10.1377/hlthaff.2019.00480

Roest, A. M., de Vries, Y. A., Al-Hamzawi, A., Alonso, J., Ayinde, O. O., Bruffaerts, R., Bunting, B., Caldas de Almeida, J. M., de Girolamo, G., Degenhardt, L., Florescu, S., Gureje, O., Haro, J. M., Hu, C., Karam, E. G., Kiejna, A., Kovess-Masfety, V., Lee, S., McGrath, J. J., Medina-Mora, M. E., … WHO World Mental Health Survey collaborators (2021). Previous disorders and depression outcomes in individuals with 12-month major depressive disorder in the World Mental Health surveys. Epidemiology and Psychiatric Sciences, 30, e70. https://doi.org/10.1017/S2045796021000573

Runarsdottir, E., Smith, E., & Arnarsson, A. (2019). The Effects of Gender and Family Wealth on Sexual Abuse of Adolescents. International Journal of Environmental Research and Public Health, 16(10), 1788. https://doi.org/10.3390/ijerph16101788

Sahraian, A., Mofradnejad, S., Mani, A., Zarenezhad, M., & Mowla, A. (2020). Domestic violence among female psychiatric patients, Is it Common? Asian Journal of Psychiatry, 51. https://doi.org/10.1016/j.ajp.2020.102062

Schäfer, I., Gromus, L., Atabaki, A., Pawils, S., Verthein, U., Reimer, J., Schulte, B., & Martens, M. (2014). Are experiences of sexual violence related to special needs in patients with substance use disorders? A study in opioid-dependent patients. Addictive Behaviors, 39(12), 1691–1694. https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2014.07.008

Schäfer, I., Verthein, U., Oechsler, H., Deneke, C., Riedel-Heller, S., & Martens, M. (2009). What are the needs of alcohol dependent patients with a history of sexual violence? A case-register study in a metropolitan region. Drug and Alcohol Dependence, 105(1-2), 118–125. https://doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2009.06.020

Schapansky, E., Depraetere, J., Keygnaert, I., & Vandeviver, C. (2021). Prevalence and Associated Factors of Sexual Victimization: Findings from a National Representative Sample of Belgian Adults Aged 16-69. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(14), 7360. https://doi.org/10.3390/ijerph18147360

Shahali, S., Riazi, H., Alaei, S., Emamhadi, M., & Salmaney, F. (2019). Perceived social support and self-esteem in sexual violence victims. Medical journal of the Islamic Republic of Iran, 33, 19. https://doi.org/10.34171/mjiri.33.19

Sylaska, K. M., & Edwards, K. M. (2014). Disclosure of intimate partner violence to informal social support network members: a review of the literature. Trauma, Violence & Abuse, 15(1), 3–21. https://doi.org/10.1177/1524838013496335

Tamburello, J. A., Irwin, K., & Sherman, M. G. (2014). Religious Coping: The Role of Religion in Attenuating the Effect of Sexual Victimization of College Women on Trust. Review of Religious Research, 56(4), 581–595. http://www.jstor.org/stable/43186289

Tirone, V., Bagley, J. M., Blais, R., Petrey, K., Meade, E., & Sadler, A. (2020). Military sexual trauma and sexual revictimization. Psychiatric Annals, 50(10), 444–451. https://doi.org/10.3928/00485713-20200911-01

Turunen, E., & Hiilamo, H. (2014). Health effects of indebtedness: a systematic Review. BMC Public Health, 14, 489. https://doi.org/10.1186/1471-2458-14-489

Ullman S. E. (2007). Comparing gang and individual rapes in a community sample of urban women. Violence and Victims, 22(1), 43–51. https://doi.org/10.1891/vv-v22i1a003

Ullman S. E. (2021). Correlates of Social Reactions to Victims’ Disclosures of Sexual Assault and Intimate Partner Violence: A Systematic Review. Trauma, Violence & Abuse, 15248380211016013. Advance online publication. https://doi.org/10.1177/15248380211016013

Ullman, S. E., & Peter-Hagene, L. C. (2016). Longitudinal Relationships of Social Reactions, PTSD, and Revictimization in Sexual Assault Survivors. Journal of Interpersonal Violence, 31(6), 1074–1094. https://doi.org/10.1177/0886260514564069

Varghese, A., Joseph, J., Vijay, V. R., Khakha, D. C., Dhandapani, M., Gigini, G., & Kaimal, R. (2021). Prevalence and determinants of workplace violence among nurses in the south-east asian and western pacific regions: A systematic review and meta-analysis. Journal of Clinical Nursing. https://doi.org/10.1111/jocn.15987

van der Velden, P. G., Contino, C., Marchand, M., Das, M., & Schut, H. (2020a). Does pre-event lack of emotional support increase the risk of post-event PTSD, anxiety, depression symptoms and lack of support? A comparative population-based study among victims of threat and violence. Journal of Anxiety Disorders, 75, 102269. https://doi.org/10.1016/j.janxdis.2020.10226

van der Velden, P. G., Komproe, I., Contino, C., de Bruijne, M., Kleber, R. J., Das, M., & Schut, H. (2020b). Which groups affected by Potentially Traumatic Events (PTEs) are most at risk for a lack of social support? A prospective population-based study on the 12-month prevalence of PTEs and risk factors for a lack of post-event social support. PloS one, 15(5), e0232477. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0232477

van der Velden, P.G. (2021). VICTIMS-studie 2018 – 2020. Victims In Modern Society - Fonds Slachtofferhulp. Resultaten op basis van de metingen in 2018, 2019 en 2020. CentERdata, Tilburg.

van der Velden, P. G., Das, M., Contino, C., & van der Knaap, L. M. (2021). From Health to Financial Problems: Multiproblems Among Victims of Partner and Non-Partner Physical Violence, and Matched Nonvictims. Journal of Interpersonal Violence, 36(21-22), 10527–10545. https://doi.org/10.1177/0886260519885915

van der Velden, P.G., Contino, C., Das, M., & Muffels, R. (2022). Invloed financiële problemen op angst- en depressieklachten. De Psycholoog, 34-44.

Yon, Y., Mikton, C. R., Gassoumis, Z. D., & Wilber, K. H. (2017). Elder abuse prevalence in community settings: a systematic review and meta-analysis. The Lancet. Global health, 5(2), e147–e156. https://doi.org/10.1016/S2214-109X(17)30006-2